ദക്ഷിണേഷ്യൻ രാജ്യങ്ങളായ പാകിസ്ഥാനും അഫ്ഗാനിസ്ഥാനും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം പതിറ്റാണ്ടുകളായി സംഘർഷഭരിതമാണ്. ഈ രണ്ട് അയൽ രാജ്യങ്ങൾക്കിടയിൽ നിലനിൽക്കുന്ന ചരിത്രപരമായ അവിശ്വാസവും അതിർത്തി തർക്കങ്ങളും താലിബാന്റെ സ്വാധീനവും ചേരുമ്പോൾ മേഖലയിൽ സങ്കീർണ്ണമായ ഭൗമരാഷ്ട്രീയ സാഹചര്യമാണ് രൂപപ്പെടുന്നത്. ഒക്ടോബറിൽ ഡ്യൂറൻഡ് ലൈൻ അതിർത്തിയിൽ നടന്ന സായുധ ഏറ്റുമുട്ടലുകൾ സ്ഥിതിഗതികൾ കൂടുതൽ വഷളാക്കുകയും, ഒരു വെടിനിർത്തൽ കരാർ ഉണ്ടായിട്ടും ഒരാഴ്ചയ്ക്കുള്ളിൽ വീണ്ടും സംഘർഷങ്ങൾ പൊട്ടിപ്പുറപ്പെടുകയും ചെയ്തു. പാകിസ്ഥാൻ-അഫ്ഗാനിസ്ഥാൻ സംഘർഷങ്ങളുടെ അടിസ്ഥാന കാരണങ്ങൾ, നിലവിലെ സ്ഥിതിഗതികൾ, പ്രാദേശികവും അന്താരാഷ്ട്രീയവുമായ ഇടപെടലുകൾ എന്നിവയെക്കുറിച്ച് പരിശോധിക്കാം.
അതിർത്തി തർക്കങ്ങളും രാഷ്ട്രീയ ഇടപെടലുകളും
പാകിസ്ഥാൻ-അഫ്ഗാനിസ്ഥാൻ ബന്ധത്തിലെ അവിശ്വാസത്തിന് ആഴത്തിലുള്ള ചരിത്രപരമായ വേരുകളുണ്ട്.
ഡ്യൂറൻഡ് ലൈൻ: 1893-ൽ ബ്രിട്ടീഷ് കൊളോണിയൽ ഭരണകൂടം വരച്ച 2,640 കിലോമീറ്റർ നീളമുള്ള ദുരന്ദ് ലൈനാണ് ഈ സംഘർഷങ്ങളിലെ ഒരു പ്രധാന കാരണം. ഈ അതിർത്തി രേഖ, പഷ്തൂൺ ഗോത്രങ്ങളെ കൃത്രിമമായി വിഭജിച്ചു. അഫ്ഗാനിസ്ഥാൻ ഈ അതിർത്തിരേഖയെ ഒരിക്കലും അംഗീകരിച്ചിട്ടില്ല. പാകിസ്ഥാൻ അതിർത്തിയിൽ വേലികെട്ടുന്നതും നിയന്ത്രണങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്തുന്നതും പരമ്പരാഗതമായി അതിർത്തി കടന്നുപോകുന്ന ജനങ്ങൾക്കിടയിൽ സംഘർഷങ്ങൾക്ക് വഴിവെക്കുന്നു.
പാകിസ്ഥാന്റെ ഇടപെടലുകൾ: ദശാബ്ദങ്ങളായി പാകിസ്ഥാൻ അഫ്ഗാനിസ്ഥാന്റെ ആഭ്യന്തര കാര്യങ്ങളിൽ സജീവമായി ഇടപെട്ടിട്ടുണ്ട്. തങ്ങൾക്ക് നിയന്ത്രിക്കാൻ കഴിയാത്ത സർക്കാരുകളെ അട്ടിമറിക്കാനും തങ്ങൾക്ക് അനുകൂലമായ സർക്കാരുകളെ അധികാരത്തിൽ കൊണ്ടുവരാനും പാകിസ്ഥാൻ ശ്രമിച്ചു. സ്വന്തം അതിർത്തി പ്രദേശങ്ങളിലെ അസ്ഥിരത നിയന്ത്രിക്കാൻ അഫ്ഗാനിസ്ഥാനിൽ ഒരു ആധിപത്യപരമായ പങ്ക് അനിവാര്യമാണെന്ന് പാകിസ്ഥാൻ വിശ്വസിക്കുന്നു.
ശീതയുദ്ധവും താലിബാന്റെ ഉദയവും: 1980-കളിൽ സോവിയറ്റ് യൂണിയനെതിരെ അഫ്ഗാനിസ്ഥാനിൽ പാകിസ്ഥാൻ അമേരിക്കയുമായും സൗദി അറേബ്യയുമായും ചേർന്ന് പോരാടി. ഈ കാലഘട്ടത്തിൽ ‘ജിഹാദ്’ എന്ന ആശയം മേഖലയിൽ ശക്തമായി. സോവിയറ്റ് സേന പിൻവാങ്ങിയ ശേഷവും പാകിസ്ഥാൻ അഫ്ഗാനിസ്ഥാന്റെ രാഷ്ട്രീയ ഭാവി രൂപീകരിക്കുന്നതിൽ പ്രധാന ഇടപെടലുകൾ നടത്തി. പാകിസ്ഥാനിലെ മതപാഠശാലകളിൽ നിന്ന് 1994-ൽ ഉയർന്നുവന്ന താലിബാൻ, പാകിസ്ഥാന്റെ പിന്തുണയോടെ 1996-ൽ അഫ്ഗാനിസ്ഥാനിൽ അധികാരം പിടിച്ചെടുത്തു.
താലിബാന്റെ തിരിച്ചുവരവും നിലവിലെ പ്രതിസന്ധികളും
2001-ൽ അമേരിക്കൻ സൈനിക നടപടിയിലൂടെ താലിബാൻ അധികാരത്തിൽ നിന്ന് പുറത്താക്കപ്പെട്ടു. പിന്നീട് ഹമീദ് കർസായിയുടെയും അഷ്റഫ് ഗനിയുടെയും നേതൃത്വത്തിൽ അഫ്ഗാനിസ്ഥാൻ അമേരിക്കൻ ശിക്ഷണത്തിൽ ഭരിക്കപ്പെട്ടു. ഈ കാലഘട്ടത്തിൽ ഇന്ത്യ അഫ്ഗാനിസ്ഥാന്റെ ഒരു പ്രധാന വികസന പങ്കാളിയായി മാറി. 3 ബില്യൺ ഡോളറിലധികം നിക്ഷേപം വിവിധ അടിസ്ഥാന സൗകര്യ വികസന, സാമൂഹിക പദ്ധതികളിൽ ഇന്ത്യ നടത്തി. ഇത് അഫ്ഗാനിസ്ഥാനിൽ ഇന്ത്യയ്ക്ക് സ്വാധീനം നേടിക്കൊടുത്തു. ഇത് പാകിസ്ഥാന്റെ ലക്ഷ്യത്തിന് തിരിച്ചടിയായി.
2021-ൽ അമേരിക്കൻ സൈന്യം പിൻവാങ്ങിയതോടെ താലിബാൻ വീണ്ടും അഫ്ഗാനിസ്ഥാനിൽ അധികാരം പിടിച്ചു. ഇത് പാകിസ്ഥാന് വലിയ വിജയമായി. എന്നാൽ, പാകിസ്ഥാന്റെ ഈ സന്തോഷം അധികകാലം നീണ്ടുനിന്നില്ല. ഇരു രാജ്യങ്ങളും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം അതിവേഗം വഷളായി.
TTP (Tehreek-i-Taliban Pakistan) പ്രശ്നം: പാകിസ്ഥാന്റെ പ്രധാന ആശങ്ക അഫ്ഗാൻ മണ്ണിൽ നിന്ന് പാകിഅതാനെ ആക്രമിക്കുന്ന തെഹ്രിക്-ഇ-താലിബാൻ പാകിസ്ഥാൻ (TTP) എന്ന സംഘടനയെക്കുറിച്ചാണ്. TTP-ക്കെതിരെ വ്യക്തവും ഫലപ്രദവുമായ നടപടി എടുക്കണമെന്ന് പാകിസ്ഥാൻ ആവശ്യപ്പെടുമ്പോൾ, TTP തങ്ങളുടെ ആഭ്യന്തര വിഷയമാണെന്നും അഫ്ഗാൻ മണ്ണിൽ നിന്ന് അവർ പ്രവർത്തിക്കുന്നില്ലെന്നുമാണ് താലിബാൻ നിലപാട്.
അനധികൃത കുടിയേറ്റക്കാർ: സെപ്റ്റംബർ 1-ന് പാകിസ്ഥാൻ 1.3 ദശലക്ഷം രേഖകളില്ലാത്ത അഫ്ഗാനികളെ നാടുകടത്താൻ തീരുമാനിച്ചത് ഇരു രാജ്യങ്ങളും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം കൂടുതൽ വഷളാക്കി.
വംശീയവും പ്രാദേശികവുമായ സംഘർഷങ്ങൾ: പാകിസ്ഥാനോട് ചേർന്നുള്ള വടക്ക്, തെക്ക് വസീരിസ്ഥാൻ പോലുള്ള പഷ്തൂൺ ഗോത്ര മേഖലകൾ പരമ്പരാഗതമായി അശാന്തമാണ്. ഇവിടുത്തെ ഗോത്രങ്ങൾ പാകിസ്ഥാൻ സർക്കാരിന്റെ അധികാരത്തെ ചോദ്യം ചെയ്യുകയും ശരീയത്ത് അധിഷ്ഠിത സമൂഹം ആഗ്രഹിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. പാക് രാഷ്ട്രീയത്തിൽ പഞ്ചാബികൾക്കുള്ള ആധിപത്യവും പഷ്തൂണുകളും തമ്മിലുള്ള വംശീയ വിഭജനവും ഈ പ്രശ്നങ്ങളെ രൂക്ഷമാക്കുന്നു. TTP ഈ മേഖലകളിൽ സജീവമാണ്, ഇത് പാകിസ്ഥാൻ-അഫ്ഗാനിസ്ഥാൻ ചർച്ചകളിൽ ഒരു പ്രധാന ഘടകമായിരിക്കും.
ഇന്ത്യയുടെ വർധിച്ചുവരുന്ന പങ്ക്
താലിബാൻ ഭരണത്തിൻ കീഴിലുള്ള അഫ്ഗാനിസ്ഥാനും ഇന്ത്യയും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം മെച്ചപ്പെടുന്നത് പാകിസ്ഥാന് ആശങ്കയുണ്ടാക്കുന്നതാണ്. അഫ്ഗാൻ വിദേശകാര്യ മന്ത്രി മുത്താഖിയുടെ ഇന്ത്യാ സന്ദർശന സമയത്ത് പാകിസ്ഥാൻ കാബൂളിൽ ഡ്രോൺ ആക്രമണം നടത്തിയത് പാകിസ്ഥാന്റെ അതൃപ്തി വ്യക്തമാക്കുന്നു. സന്ദർശനത്തിന്റെ ഫലമായി, ഇന്ത്യ കാബൂളിലെ തങ്ങളുടെ ടെക്നിക്കൽ മിഷൻ ഒരു എംബസിയായി ഉയർത്തുകയും വികസന പദ്ധതികൾ പുനരാരംഭിക്കാൻ പദ്ധതിയിടുകയും ചെയ്തു.
പാകിസ്ഥാനും അഫ്ഗാനിസ്ഥാനും തമ്മിലുള്ള സംഘർഷം ഡ്യൂറൻഡ് ലൈൻ എന്ന ചരിത്രപരമായ മുറിവിലും താലിബാൻ പോലുള്ള സംഘടനകളുടെ സാന്നിധ്യത്തിലും വേരൂന്നിയതാണ്. ഈ പ്രശ്നങ്ങൾ മേഖലയിൽ ശാശ്വത സമാധാനം കൊണ്ടുവരുന്നതിന് വലിയ വെല്ലുവിളികൾ ഉയർത്തുന്നു. തുർക്കിയും ഖത്തറും പോലുള്ള രാജ്യങ്ങളുടെ മധ്യസ്ഥ ശ്രമങ്ങൾ ഉണ്ടായിട്ടും, അടിസ്ഥാനപരമായ പ്രശ്നങ്ങൾക്ക് പരിഹാരം കാണാതെ വെടിനിർത്തൽ കരാറുകൾക്ക് ശാശ്വതമായി നിലനിൽക്കാൻ കഴിയില്ല. പാകിസ്ഥാന്റെ ആഭ്യന്തര സുരക്ഷയും അഫ്ഗാനിസ്ഥാനിലെ സ്ഥിരതയും പരസ്പരം ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നതിനാൽ, ഇരു രാജ്യങ്ങൾക്കും അവരുടെ പൊതുവായ ഈ ‘യുദ്ധത്തിൽ’ നിന്ന് എളുപ്പത്തിൽ രക്ഷപ്പെടാൻ കഴിയില്ല. ഈ സ്ഥിതിഗതികൾ മേഖലയിലെ മറ്റ് ശക്തികളെയും, പ്രത്യേകിച്ച് ഇന്ത്യയെ, എങ്ങനെ സ്വാധീനിക്കുമെന്നതും വരുംകാലങ്ങളിൽ നിർണ്ണായകമാകും.
